3. Powstanie na Żoliborzu (I) - wspomnienia mjr Jakuba Nowakowskiego ps. Tomek

W III wspomnieniu mjr Jakub Nowakowski, żołnierz batalionu Zośka i zgrupowania Żniwiarz opowiada o walkach w czasie powstania warszawskiego na Żoliborzu.

In the third memoir, Major Jakub Nowakowski, a soldier of the Zośka battalion and the Żniwiarz grouping, tells about the fights during the Warsaw Uprising in Żoliborz.

Ringstand 58c (Tobruk) w Muzeum Powstania Warszawskiego

Ringstand 58c to niemiecki typ małego schronu bojowego wykonanego z żelbetu, przystosowanego do prowadzenia ognia okrężnego. Konstrukcja schronu oparta była na projekcie włoskiego schronu wykorzystywanego podczas walk o Tobruk w Afryce Północnej, stąd potoczna nazwa Tobruk.

Najczęstszym uzbrojeniem schronu był karabin maszynowy: MG 34 lub MG 42.

Załogę stanowiło 2 żołnierzy, a grubość ścian wynosiła 40 cm lub 60 do 80 w odmianie fortecznej.

Tobruki w Warszawie zostały wybudowane pod koniec 1944 i od początku stały się elementem umocnień Twierdzy Warszawa (Festung Warschau). Łańcuch takich umocnień otaczał praktycznie całe centrum miasta, dodatkowo schronami tymi zabezpieczano ważne obiekty w mieście. Z ogólnej liczby ok. 60 zachowało się do dziś w różnym stanie ponad 30 sztuk.

Jeden z warszawskich tobruków znajduje się obecnie w Muzeum Powstania Warszawskiego. Został tam przewieziony w 2004 roku po demontażu z miejsca budowy parkingu u zbiegu ulic Mokotowskiej, Pięknej i Kruczej.

Bój o Królikarnie na Mokotowie

Już na początku powstania warszawskiego powstańcy zajęli Królikarnię, zespół pałacowo-parkowy znajdujący się na Mokotowie przy ulicy Puławskiej. Pomimo niemieckich ataków przez kilka tygodni bronili zajęty przez siebie teren. Dopiero 24 września 1944 r. mocno wyczerpane oddziały Pułku AK "Baszta" musiały ustąpić z Królikarni po silnym natarciu niemieckim. Obrońcy wycofali się w kierunku szkoły położonej przy ulicy Woronicza.  Szturm nieprzyjaciela zepchnął oddział por. Michała Bylinę „Michała” ku szkole. Por. „Michał” został, ciężko ranny i oddział objął por. „Klimek” (Tadeusz Jaegermann). Pałac wraz z budynkami towarzyszącymi i parkiem uległ znacznym zniszczeniom.

Walki toczące się o Królikarnię i szkołę na ulicy Woronicza upamiętnia pomnik w pobliżu wejścia do parku pałacowego od strony ulicy Puławskiej. Tworzy go pamiątkowa tablica i trzy kamienne kolumny o korynckich głowicach pochodzące ze zniszczonej w czasie powstania kamienicy. Na kolumnach widoczne są ślady po uderzeniach pocisków. 

Autorem pomnika był architekt Eugeniusz Ajewski, który w 1944 r. walczył w szeregach Pułku "Baszta". Na terenie ogrodu Królikarni powstańcy warszawscy prowadzili z Niemcami walki, w trakcie których spłonęła kuchnia, zniszczony został taras z grotą i drzewostan.

Tablica pamięci żołnierzy pułku Armii Krajowej ”Baszta”, Liceum im. Królowej Jadwigi ul. Woronicza 8 (dawna szkoła powszechna nr 36, kryptonim "Koło")